19. 03. 2024

Nowe artykuły:
Otwarta nauka

Otwarta nauka

Przedruk artykułu omawiającego podstawy koncepcji otwartej nauki, czyli nowego modelu powstawania wiedzy. Zakłada on partnerską współpracę różnych środowisk badawczych już od momentu początkowych badań oraz pełne współdzielenie uzyskanych rezultatów. Koncepcja ta jest fundamentem rozwoju społeczeństwa wiedzy.

R ozwój nowych, cyfrowych mediów umożliwił istotne zmiany w modelach produkcji i dystrybucji wiedzy naukowej. Publikacje naukowe – będące dotychczas podstawą komunikacji naukowej – stały się jednym tylko elementem dynamicznego procesu komunikacji w ramach którego kształtują się i rozwijają nowe „społeczności wiedzy”. Dostęp do wiedzy demokratyzuje się i otwiera na niespotykaną dotychczas skalę, jednocześnie wpływając na wydajność oraz innowacyjność pracy naukowej. Świadomy udział w tych przemianach ma kluczowe znaczenie dla rozwoju i wzrostu konkurencyjności polskiej nauki.

Wizja otwartej nauki

Ruch ten, nazywany często ruchem na rzecz wolnej kultury, opiera się na koncepcji wiedzy i kultury jako dóbr wspólnych, oraz na modelach zapewniających swobodny dostęp do treści wszelkiego rodzaju. W tym samym czasie w sferze nauki rozwija się ruch na rzecz Otwartego Dostępu (Open Access) do wiedzy i informacji, skupiony na udostępnianiu treści czasopism naukowych.

Dostęp do wyników badań naukowych i publikacji jest kluczowym elementem wyrównywania szans na udział w społeczeństwie wiedzy, w skali zarówno narodowej jak i globalnej. Pierwszym krokiem była publikacja elektronicznych wersji czasopism przez największe wydawnictwa naukowe. Te jednak publikują w modelu subskrypcyjnym, w którym wysokie ceny mogą stanowić barierę dla wielu instytucji i osób.  Jednocześnie rośnie skala ruchu Open Access, opartym na zasadzie zapewniania swobodnego dostępu, drogą elektroniczną, do prac naukowych. 90% recenzowanych czasopism naukowych (typu peer-reviewed) zezwala na otwartą archiwizację tekstów przez ich autorów, a co najmniej 3000 czasopism jest w całości wydawanych w modelu Open Access. Ruch ten jest dziś wspierany w Europie przez European Research Council, ekspertów Komisji Europejskiej oraz OECD.

Równocześnie rozwija się ruch na rzecz Otwartej Edukacji, który z pomocą internetu zapewnia swobodny dostęp do innych materiałów niż artykuły naukowe. Przykładowo, ponad 100 uczelni wyższych i instytucji naukowych przyłączyło się już do projektu Open Courseware Consortium i w jego ramach udostępniają swobodnie materiały kursowe do zajęć akademickich.

Cyfrowy model dystrybucji wiedzy funkcjonuje do pewnego stopnia również w Polsce, zmieniając sposób, w jaki uprawia się naukę. W Polsce w chwili obecnej wszystkie duże uczelnie oferują swoim pracownikom i studentom dostęp – przynajmniej częściowy – do międzynarodowych baz czasopism elektronicznych. Dostęp ten rewolucjonizuje warunki pracy naukowej i edukacji akademickiej – szczególnie biorąc pod uwagę relatywną ubogość zbiorów bibliotecznych w postaci drukowanej.

Model ten jest jednak w dużej mierze ograniczony do publikacji zagranicznych udostępnianych elektronicznie w modelu subskrypcyjnym – w podobny sposób nie są obecnie dostępne publikacje polskie. Niedostępność polskich prac naukowych w internecie utrudnia budowanie społeczeństwa wiedzy w Polsce i pogłębia dystans polskiej nauki i szkolnictwa wyższego.  Już dzisiaj pojedyncze tytuły publikują treści numerów na własnych stronach lub udostępniają je poprzez szereg komercyjnych serwisów. Dalszy rozwój nauki w Polsce nie jest możliwy bez ogólnokrajowej infrastruktury (katalogu publikacji naukowej, wirtualnych bibliotek i repozytoriów) zapewniających jednolite i proste mechanizmy publikowania, wyszukiwania i pozyskiwania publikacji.

Co więcej, idea Otwartego Dostępu jest w Polsce praktycznie nieznana – zarówno w kręgach akademickich, jak i wśród odpowiednich instytucji państwowych, odpowiedzialnych za rozwój nauki i jej finansowanie. Dyskurs publiczny na temat dostępności wiedzy naukowej w sieci jest zdominowany przez kwestie plagiatowania i piractwa – lęk przed nimi uniemożliwia zauważenie zalet modelu opartego na otwartości i dzieleniu się publikacjami naukowymi. Z tego powodu, jak również na skutek niewystarczającej wiedzy prawnej, naukowcy niechętnie udostępniają swoje prace w postaci cyfrowej.

Cele otwartej nauki

Idea otwartej nauki obejmuje różnorodne projekty promujące otwarte modele komunikacji naukowej, w szczególności z pomocą mediów cyfrowych – takie jak Otwarty Dostęp do czasopism naukowych czy Otwarte Zasoby Edukacyjne na poziomie szkolnictwa wyższego. Promocja tych modeli jest niezbędnym warunkiem dla zapewnienia polskiej nauce konkurencyjności oraz potencjału innowacyjnego. Równocześnie zostaje zapewniony dostęp wszystkim członkom społeczeństwa, co zwiększa ich szanse udziału w społeczeństwie wiedzy i wyrównuje szanse edukacyjne osób pozbawionych dostępu do dużych ośrodków naukowych.

Idea Otwartej nauki opiera się na kilku podstawowych założeniach:

  • demokratyzacja dostępu do wiedzy, traktowanej jako własność wspólna;
  • powstawanie nowych “społeczności wiedzy” wokół dostępnych treści;
  • otwartość i przejrzystość oraz rozszerzone miary dokonań naukowych;
  • dynamiczny proces komunikacji naukowej, traktujący publikację jako proces, a nie produkt.

Idea otwartej nauki może być realizowana poprzez:

  • tworzenie i rozbudowywanie narzędzi wspomagających otwartość w nauce;
  • zwiększanie dostępności zasobów naukowych – publikacji, zbieranych danych, materiałów dydaktycznych, itd.;
  • ujednolicenie systemu dostępu do wiedzy naukowej poprzez integrację i ujednolicanie rozproszonych zbiorów;
  • promowanie otwartych form dystrybucji wiedzy;
  • wypracowanie i wprowadzenie rozwiązań systemowych na rzecz otwartej nauki.

[Przedruk artykułu – dokument na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska.] 



Podziel się opinią:
Pin Share

Comments

comments

About The Author

mm

Materiały redakcji Progg.

Related posts

1 Comment

  1. mm
    Joanna Golebiewska

    W ostatniej weekendowej ” Wyborczej” (24-26 grudnia 2011) jest ciekawy art. „MIT zmienia świat” autorstwa Mariusza Zawadzkiego. Oto MIT (Massachusetts Institute of Technology) od stycznia 2012 będzie organizował darmowe kursy online. Międzynarodowi studenci, którym uda się zapisać na te kursy, będą mogli interaktywnie w nich uczestniczyć (a więc nie tylko wykłady, ale i dyskusje, testy, etc.). To dopiero początek, ale jeśli się uda, będzie to początek prawdziwej rewolucji w edukacji (otwartej edukacji). Obecnie MIT na stronie http://ocw.mit.edu/index.htm oraz kilka amerykańskich uczelni (na stronie http://academicearth.org ) publikuje już wybrane wykłady i materiały, jednak brakuje im interaktywności…

    Najbardziej znana jest http://www.khanacademy.org dla uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych i licealnych. Wspaniała, sponsorowana m.in. przez Gatesa i Google, a obecnie – tłumaczona przez internautów na język polski (http://www.facebook.com/pages/KhanAcademy-po-polsku/294388390594747?sk=wall).

    Jeszcze nie raz do tego tematu będę wracać.
    Pozd.
    Joanna G.

Comments are closed.